«Φάουστ» από την ΕΛΣ

Η Αλεξία Βουλγαρίδου ως Μαργαρίτα, ο Eric Cutler ως Faust και ο Paata Burchuladze ως Μεφιστοφελής (φωτο Μ. Σταφυλίδου)

      Περίπου δυόμισι μήνες μετά από την εντυπωσιακή παράσταση της όπερας Faust του Charles Gounod, που παρακολουθήσαμε σε ζωντανή μετάδοση από την Μητροπολιτική Όπερα της Νέας Υόρκης, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών (10/11/2011, Αίθουσα Α. Τριάντη), είχαμε την χαρά να απολαύσουμε το νέο ανέβασμα του ίδιου αριστουργήματος από την Εθνική Λυρική Σκηνή (ΕΛΣ), στην ίδια ακριβώς αίθουσα του Μεγάρου. Ήταν χωρίς αμφιβολία η αρτιότερη εγχώρια παραγωγή όπερας της τρέχουσας καλλιτεχνικής περιόδου. Από τις οχτώ συνολικά παραστάσεις (20-29/1), παρακολουθήσαμε εκείνες που δόθηκαν στις 20 και 21/1, με διαφορετικές διανομές των ρόλων.
     Ο Faust του Gounod πρωτοπαρουσιάστηκε στο Παρίσι, τον Μάρτιο του 1859, και ανήκει στις ελκυστικότερες όπερες του ρεπερτορίου: μεγάλες άριες, λαμπρές σκηνές, σπουδαία χορωδιακά και μια εκτενής σκηνή μπαλέτου (που προστέθηκε το 1869, δέκα χρόνια μετά την πρεμιέρα, για την παρουσίαση του έργου από την όπερα των Παρισίων), συνθέτουν ένα έργο μεγαλειώδες βασισμένο στη διάσημη ιστορία του Δόκτορος Faust που πουλάει την ψυχή του στον διάβολο για να κερδίσει την νιότη και τον έρωτα.
     Η ΕΛΣ σχημάτισε τις διανομές των παραστάσεων επιστρατεύοντας ικανότατους λυρικούς καλλιτέχνες. Ειδικότερα, τον ρόλο του Faust κράτησαν οι Eric Cutler (20/1) και Andrej Dunaev (21/1): ο πρώτος, με ιδιαίτερα εύηχη και άψογα στηριγμένη φωνή πρόσφερε έναν ήρωα ανθρώπινο και ταυτόχρονα εύθραυστο, ενώ ο δεύτερος ξεχώρισε με το εκλεπτυσμένο στήσιμο των μουσικών φράσεων, την καθαρή άρθρωση και την υποδειγματική τεχνική του. Μαργαρίτα της πρώτης διανομής (20/1) ήταν η διεθνώς καταξιωμένη Ελληνίδα σοπράνο Αλεξία Βουλγαρίδου, που ερμήνευσε τον ρόλο με φωνή μεγάλου όγκου και αξιοσημείωτης εκφραστικής ευαισθησίας. Κατά τη δεύτερη διανομή (21/1), στον ίδιο ρόλο χαρήκαμε την υψηλών καρατίων Ρουμάνα σοπράνο Celia Costea, που με άψογα δουλεμένη φωνή υπέροχων ποιοτήτων πέτυχε να αποδώσει με συγκίνηση και αισθαντικότητα τις ανησυχίες της ηρωίδας. 

     Στον ρόλο του Μεφιστοφελή της πρώτης διανομής (20/1), ο σπουδαίος Γεωργιανός μπάσος Paata Burchuladze (αγαπημένος καλλιτέχνης του αξέχαστου αρχιμουσικού Herbert von Karajan) εντυπωσίασε με τη βαθιά φωνή του και την ωριμότητα της έκφρασής του. Ο Τάσος Αποστόλου  (21/1) πρότεινε έναν Μεφιστοφελή νεανικό και γοητευτικά διαβολικό. Η ωραία φωνή του νέου αυτού καλλιτέχνη διαθέτει αναμφισβήτητες ποιότητες, ωστόσο υπήρξαν στιγμές που οι τεχνικά πιο απαιτητικές στιγμές του ρόλου (νότες της χαμηλής φωνητικής περιοχής ή κρατημένες νότες της ψηλής περιοχής) την οδηγούσαν στα όριά της.  Στον ρόλο του Βαλεντίνου ικανοποίησαν οι Δημήτρης Πλατανιάς (20/1), δοκιμασμένος καλλιτέχνης, και Διονύσης Σούρμπης (21/1), τραγουδιστής με ιδιαίτερο μουσικό ήθος και σπάνια μουσική διαίσθηση. Τους μικρότερους ρόλους κράτησαν επιτυχώς, αντίστοιχα στις δυο διανομές, οι Δημήτρης Κασιούμης και Διονύσης Τσαντίνης (Wagner), Ειρήνη Καράγιαννη και Γεωργία Ηλιοπούλου (Siébel) και Ινές Ζήκου και Αγγελική Καθαρίου (Marthe Schwerlein).
     Ο αρχιμουσικός Μύρων Μιχαηλίδης (καλλιτεχνικός διευθυντής της ΕΛΣ) καθοδήγησε τους τραγουδιστές, την ορχήστρα και την άριστα προετοιμασμένη χορωδία με φινέτσα και προσοχή στη λεπτομέρεια. 

     Ο χορογράφος και διευθυντής μπαλέτου της ΕΛΣ Renato Zanella, που εκτός από την χορογραφία υπέγραφε και την σκηνοθεσία, κίνησε τα μέλη του μπαλέτου με εκφραστική χάρη και κατά το μπαλέτο της Βαλπούργιας Νύχτας, οργιαστική ένταση. Μέσα από τη λεπτοδουλεμένη σκηνοθετική του άποψη φώτισε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των ηρώων και μετέφερε εύστοχα την υπόθεση κατά την περίοδο του πρώτου παγκοσμίου πολέμου. 

     Βρήκαμε κομψά και με γούστο σχεδιασμένα τα λευκά, μαύρα και γκρίζων αποχρώσεων κοστούμια της Carla Ricotti και απέριττα τα σκηνικά του Alessandro Camera. Οι έξοχα σχεδιασμένοι επιβλητικοί φωτισμοί του Vincio Cheli έδιναν χαρακτήρα στο εικαστικό αποτέλεσμα και δημιουργούσαν ατμόσφαιρα.

Μάγοι των πλήκτρων

     Η κορυφαία δισκογραφική εταιρεία Deutsche Grammophon πρόσφατα κυκλοφόρησε πιανιστικά albums υψηλού μουσικού ενδιαφέροντος των σύγχρονων θρύλων του πιάνου Daniel Barenboim και Maurizio Pollini.
     O Barenboim, γνωστός τόσο ως πιανίστας όσο και ως μαέστρος, προτείνει αναγνώσεις του σολιστικού μέρους των δύο Κοντσέρτων για πιάνο, S.124 και S.125,  του Franz Liszt, συνεργαζόμενος με την Κρατική Ορχήστρα του Βερολίνου (Staatskapelle Berlin), υπό τη διεύθυνση του συνθέτη-αρχιμουσικού Pierre Boulez. Το αποτέλεσμα της συνεργασίας κρίνεται απόλυτα επιτυχές: ο Barenboim πετυχαίνει να φέρει στην επιφάνεια τη ρομαντική διάθεση και αριστοκρατική πνοή των έργων, χωρίς ίχνος υπερβολής στην έκφραση. Το δοκιμασμένο γούστο και η αφομοιωμένη τεχνική του καλλιτέχνη φωτίζουν τις σελίδες του Liszt με ποιητική διάθεση και δυναμισμό. 

     Ο πολύπειρος Boulez προσθέτει τη δική του σφραγίδα σε αυτές τις ηχογραφήσεις διευθύνοντας με προσοχή στη λεπτομέρεια, προτιμώντας ταχύτητες που ποτέ δεν βιάζονται και αναδεικνύοντας τις δομικές σχέσεις και την εξαίρετη ενορχήστρωση της παρτιτούρας. Ο δίσκος ολοκληρώνεται με δύο κομμάτια για σόλο πιάνο του ίδιου μουσουργού (Consolation αρ. 3, S.172, και Valse oubliée αρ.1, S.215) παιγμένα από τον Barenboim με ευαίσθητο λυρισμό και κατανόηση του ύφους και των ζητουμένων.
     Το δεύτερο album είναι μια συλλεκτική έκδοση έξι CDs που σχηματίζονται από έργα για πιάνο του 20ού αιώνα παιγμένα από τον σπουδαίο Maurizio Pollini και ηχογραφημένα κατά τις προηγούμενες δεκαετίες. Οι δίσκοι αυτοί έχουν κατά καιρούς κερδίσει πολλά βραβεία και επαίνους από την διεθνή κριτική. Ο Pollini, που πρόσφατα συμπλήρωσε εβδομήντα χρόνια ζωής, από την αρχή της σταδιοδρομίας του περιέλαβε στο ρεπερτόριό του έργα πρωτοποριακών συνθετών, τα οποία δεν δίστασε να ηχογραφήσει. 

     Στην παρούσα συλλογή προσφέρονται υποδειγματικές ερμηνείες μιας πλειάδας αριστουργημάτων που ανήκουν σε συνθέτες διαφορετικού ύφους και αισθητικών κατευθύνσεων. Αντιπροσωπευτικά έργα των Claude Debussy, Igor Stravisky, Sergei Prokofiev, Arnold Schoenberg, Alban Berg, Anton Webern, Béla Bartók, Pierre Boulez, Luigi Nono και Giacomo Manzoni δίνουν την ευκαιρία στον Pollini να αποδείξει το πόσο καλά αντιλαμβάνεται την καινοτόμα σκέψη και επινοητική διάθεση των πρωτεργατών της μοντέρνας μουσικής δημιουργίας. 

     Τα δομικά, ρυθμικά και ποικίλα εκφραστικά στοιχεία αποκρυπτογραφούνται με ετοιμότητα, αισθαντικότητα, εκπληκτική δεξιοτεχνία και βαθύτατη γνώση. Ο πιανίστας ανακαλύπτει έξοχα ηχητικά σύμπαντα συναρπάζοντας και εντυπωσιάζοντας κάθε στιγμή τον φιλέρευνο ακροατή. 

Verdi, μετ’ εμποδίων

Η σοπράνο Radostina Nikolaeva

     Ο Giuseppe Verdi επέλεγε με μεγάλη προσοχή τα κείμενα που θα απαθανάτιζε. Η πλοκή της διάσημης όπεράς του με τίτλο Ένας Χορός των Μεταμφιεσμένων (Un Ballo in Maschera) βασίζεται στο ιστορικό γεγονός της πολιτικής δολοφονίας του Βασιλιά της Σουηδίας Γουσταύου Γ΄, που διαπράχθηκε κατά τη διάρκεια ενός χορού μεταμφιεσμένων το 1792. Το 1833 ο Γάλλος λογοτέχνης Eugène Scribe έγραψε σχετικά με τη δολοφονία και ο Ιταλός συγγραφέας Antonio Somma στηριζόμενος στα γραπτά του Scribe παρέδωσε ένα εξαιρετικό ποιητικό κείμενο προς μελοποίηση στον Verdi. Οι ιταλικές αρχές της εποχής διαφώνησαν με το θέμα και έτσι χρειάστηκε να αλλάξουν τα ονόματα των ιστορικών προσώπων όπως και η γεωγραφική τοποθεσία των δρώμενων, που από τη Στοκχόλμη μεταφέρθηκε στη Βοστόνη. Το μελόδραμα τελικά πρωτοπαρουσιάστηκε στις 17/2/1859, στη Ρώμη.
     Παρακολουθήσαμε τη νέα παραγωγή του έργου από την Εθνική Λυρική Σκηνή (ΕΛΣ) στις 27/12, αποκομίζοντας ανάμεικτες εντυπώσεις. Ο σκηνοθέτης Δημήτρης Μαυρίκιος μετέφερε τη δράση του έργου στη σύγχρονη εποχή: γίναμε μάρτυρες της αναπαλαίωσης ενός μνημειακού κτηρίου μέσα στο οποίο πρόκειται να δολοφονηθεί ο Βασιλιάς και είδαμε σκηνικά που συνιστούσαν εικόνα οικοδομικού εργοταξίου. Τα σκηνικά (Δημήτρης Πολυχρονιάδης) και τα κοστούμια (Ελένη Μανωλοπούλου) αποτελούσαν ένα κράμα μοντέρνου και κλασικού. Ομολογούμε ότι δεν βρήκαμε πολύ νόημα τόσο στη σκηνοθετική όσο και στην εικαστική άποψη της παραγωγής: οι βαθύτερες αποχρώσεις του χαρακτήρα των ηρώων δεν φωτίστηκαν ούτε βέβαια και η ίδια η ουσία αυτού του συναρπαστικού έργου, που στρέφεται γύρω από τα ερωτικά πάθη, τη διαπλοκή και τελικά, τη συγχώρεση.
     Από τους τραγουδιστές εύκολα ξεχώρισε ο Δημήτρης Πλατανιάς προσφέροντας έναν Renato (επιστήθιο φίλο του Βασιλιά μέχρι τη στιγμή που ανακαλύπτει ότι τον εξαπατά με τη γυναίκα του), επιβλητικό και εξαιρετικά πειστικό στις αλλαγές των συναισθημάτων: υπήρξε αποκαλυπτικός στην περίφημη άρια Eri tu. Η βαθιά καλοδουλεμένη φωνή του είναι πρώτης ποιότητας και το βερντιάνικο στυλ που έχει αναπτύξει είναι άψογα δουλεμένο. Με αδημονία αναμένουμε την εμφάνισή του στον ρόλο του Rigoletto, που πρόκειται να σημειωθεί στις 30/3, στη Βασιλική Όπερα Govent Garden του Λονδίνου.
     Η Radostina Nikolaeva απέδωσε με ευαίσθητους σχηματισμούς φράσεων και καλοστημένες ψηλές νότες τον ρόλο της Amelia, τραγικής συζύγου του Renato. Ο Victor Afanesenko απογοήτευσε στον ρόλο του Γουσταύου, με φωνή φανερά κουρασμένη, τονικά ασταθή και μειωμένης αντοχής. Κρίναμε εντελώς απαράδεκτη τη χυδαία χειρονομία που πραγματοποίησε επί σκηνής απαντώντας σε γιουχάισμα που ακούστηκε από μέλος του κοινού. 

     Πριν από την έναρξη της παράστασης ανακοινώθηκε ότι η Χαρίκλεια Μαυροπούλου, ερμηνεύτρια του ρόλου της σκοτεινής μάντισσας Ulrica, θα εμφανιζόταν, αν και ασθενής. Όπως αναμενόταν, η φωνή της ακούστηκε αδύναμη. Ευχόμαστε στην εκλεκτή αυτή καλλιτέχνιδα να βρεθεί σύντομα και πάλι σε καλή φόρμα. Η Βασιλική Καραγιάννη ενσάρκωσε με εκφραστική συνέπεια τον νεανικό ρόλο του Oscar, ενώ στους μικρούς ρόλους ακούσαμε τους ικανούς Δημήτρη Κασιούμη (Κόμης Horn), Άκη Λαλούση (Christiano) και Άρη Προσπαθόπουλο (Δικαστής/Υπηρέτης).
     Ο Λουκάς Καρυτινός διήθυνε τους τραγουδιστές, τη Χορωδία και την Ορχήστρα της ΕΛΣ με ρυθμική ένταση και ιδιωματική εκφορά του μουσικού κειμένου.

Μια εκρηκτική diva

Η Γερμανίδα σοπράνο Simone Kermes είναι μια αδιαμφισβήτητη diva της σύγχρονης διεθνούς οπερατικής σκηνής. Όχι όμως μια συνηθισμένη diva: πρόκειται για τραγουδίστρια με απολύτως ιδιαίτερο ύφος, έντονο χαρακτήρα και φλογερό ταμπεραμέντο. Κινείται επί σκηνής σαν ρόκ σταρ και ερμηνεύει κυρίως μουσική της εποχής μπαρόκ (18^ος αιώνας). Γεννημένη στη Λειψία, μελέτησε κοντά σε μεγάλα ονόματα (Helga Forner, Elisabeth Schwarzkopf και Dietrich Fischer-Dieskau) και δεν άργησε να διακριθεί σε διαγωνισμούς και σε ονομαστά λυρικά θέατρα και φεστιβάλ του κόσμου.  

Πρόσφατα κυκλοφόρησε από τη δισκογραφική εταιρεία Deutsche Grammophon/Archiv/Universal ένα album με τίτλο «Viva!», αφιερωμένο στη μεγάλη τέχνη της Kermes και στην αθάνατη μουσική του Antonio Vivaldi, κορυφαίου εκπροσώπου της Ιταλικής σχολής μπαρόκ. Ο δίσκος περιλαμβάνει τα αριστουργηματικά μοτέτα Nulla in mundo pax sincera και In furore iustissimae irae, καθώς και άριες από τις λαμπρές όπερες L’ Οlimpiade, Semiramide, Tito Manlio, Orlando furioso, Giustino, Griselda και Catone in Utica. Στα παραπάνω προστίθεται και η άγνωστη άρια, La farfalletta audace, που ηχογραφείται για πρώτη φορά (δεν είναι γνωστό για ποια όπερα την προόριζε ο Vivaldi). Στις ηχογραφημένες ερμηνείες, που αποτελούν επιλογές από δύο παλαιότερα albums (Amor Sacro και Amor Profano), ξεδιπλώνεται το ταλέντο της καλλιτέχνιδας σε όλο του το μεγαλείο.

Ο Vivaldi είναι ένας συνθέτης τον οποίον η Kermes αισθάνεται πολύ κοντά στην καρδία της. Σε αντίθεση με συναδέλφους της που διστάζουν (και δικαίως!) μπροστά στις τεράστιες τεχνικές δυσκολίες που παρουσιάζουν οι άριες του μουσουργού, εκείνη γοητεύεται από τις προκλήσεις και ανταποκρίνεται με εκπληκτική άνεση στα ακροβατικά δεξιοτεχνικά περάσματα και στις κολορατούρες. Η ακρίβεια της ερμηνείας, το μετρημένο vibrato της φωνής, ο έλεγχος της αναπνοής, η καθαρότητα της άρθρωσης, ο εκστατικός λυρισμός της έκφρασης και κυρίως το γενναιόδωρο εκρηκτικό πάθος με το οποίο μπολιάζει κάθε άρια που ακούγεται στον δίσκο, κερδίζουν τον ακροατή.

 Πολύτιμη κρίνεται η συνεργασία του Andrea Marcon, διακεκριμένου Ιταλού αρχιμουσικού, τσεμπαλίστα, μουσικολόγου και ειδικού της ιστορικής ερμηνείας: η γνώση, το καλό γούστο και η γεμάτη δραματικές εξάρσεις διεύθυνσή του εμπνέουν κάθε στιγμή τόσο την Kermes, όσο και τους εξαίρετους μουσικούς που σχηματίζουν το ορχηστρικό σύνολο Venice Baroque Orchestra. [Archiv/ Deutsche Grammophon 0289 477 9843 9].