Ο βιολονίστας Joshua Bell
Οι συναυλίες και γενικότερα οι μουσικές εκδηλώσεις που προτείνονται φέτος από το Φεστιβάλ Αθηνών δυστυχώς δεν είναι πολλές, εντούτοις είναι ποιοτικές, γεγονός που κατά κάποιον τρόπο αποζημιώνει –αν και μόνο εν μέρει- τον απαιτητικό ακροατή (και κριτικό μουσικής) συνηθισμένο στην πληθώρα των εκλεκτών συναυλιών και παραστάσεων όπερας άλλων δεκαετιών.
Στις 26/6, ακούσαμε τη Φιλαρμονική της Scala του Μιλάνου (ορχήστρας του περίφημου ιταλικού λυρικού θεάτρου), υπό τον διαπρεπή Ρωσοαμερικανό αρχιμουσικό Semyon Bychkov, σε έργα Max Bruch και Gustav Mahler. Στη συναυλία δόθηκε από το Φεστιβάλ Αθηνών ο τίτλος «Αφιέρωμα στον Gustav Mahler», με αφορμή τα 100 χρόνια από τον θάνατο του μεγάλου Βοημού μουσουργού.
Αναλυτικότερα, σολίστ στο Κοντσέρτο για βιολί και ορχήστρα αρ. 1, Op. 26, του Bruch (πρώτο και αναμφίβολα διασημότερο από τα τρία Κοντσέρτα του συνθέτη, γραμμένο το 1866) ήταν ο Αμερικανός πολυβραβευμένος αστέρας του βιολιού (και από φέτος Μουσικός Διευθυντής της σημαντικής βρετανικής ορχήστρας γνωστής με την ονομασία Ακαδημία του Αγ. Μαρτίνου των Αγρών) Joshua Bell. Θυμίζουμε ότι είχαμε την ευκαιρία να εκτιμήσουμε την τέχνη του μουσικού και πάλι στην Αθήνα, στις 25 και 26/4/2010, όταν στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών συμμετείχε σε συναυλία με την Καμεράτα και την επόμενη πρόσφερε συναυλία μουσικής δωματίου συνεργαζόμενος με τον πιανίστα Sam Haywood. Πρόκειται για δεξιοτέχνη του βιολιού που συναρπάζει τόσο με τις ζηλευτές τεχνικές του ευκολίες όσο και με την υψηλή ποιότητα του ήχου που παράγει (στα χέρια του κρατάει το περίφημο Stradivarius του 1713, που κάποτε ανήκε στον θρυλικό βιολονίστα Bronislav Huberman).
Ο Bell ερμήνευσε το Κοντσέρτο του Bruch με μεγάλη προσοχή στον σχηματισμό των μεγάλων ρομαντικών φράσεων και στην έκφραση των λυρικών συναισθημάτων. Με βαθύ αίσθημα και επιλέγοντας γενικότερα αργές ταχύτητες, οι οποίες υποστηρίχθηκαν με θαυμάσια νόημα από την ορχήστρα και τον Bychkov, προχώρησε σε μια ερμηνεία γεμάτη θέρμη και έξοχη μουσικότητα, απαλλαγμένη από κάθε περιττή εκφραστική υπερβολή. Εκτός προγράμματος έπαιξε με λάμψη, δεξιοτεχνική χάρη, ρυθμική ακρίβεια και -όπου χρειαζόταν- εκλεπτυσμένη χιουμοριστική διάθεση, τη σύνθεση Souvenir d’ Amerique, Op. 17 (1844), του μεγάλου ρομαντικού Βέλγου συνθέτη και βιρτουόζου του βιολιού Henri Vieuxtemps. Το έργο χρησιμοποιεί ως κύριο θέμα το πασίγνωστο αμερικανό τραγούδι «Yankee Doodle», το οποίο παραλλάσσεται ευφυώς από τον Vieuxtemps.
Το δεύτερο μέρος της συναυλίας καλύφθηκε από τη Συμφωνία αρ. 6 («Τραγική») του Gustav Mahler, γραμμένη μεταξύ των ετών 1903 και 1904 (αναθεωρημένη το 1906). Πρόκειται για μια από τις σημαντικότερες συμφωνίες που συνετέθησαν ποτέ, ένα έργο -σύμφωνα με τον ίδιο τον μουσουργό- γεμάτο αινίγματα όσον αφορά στα νοήματα που εκφράζει, ξέχειλο από τη γνωστή μαλεριανή αγωνία και βαριά μελαγχολική ατμόσφαιρα.
Ο Bychkov έχει ασχοληθεί εκτενώς με τα έργα του Mahler και κάθε φορά που τα προσεγγίζει δείχνει να κατανοεί σε βάθος το σύμπαν του συνθέτη, τεράστιο σε μέγεθος, αξία και φιλοσοφική σκέψη. Διηύθυνε στην Φιλαρμονική της Scala με μεγάλη γνώση όσον αφορά στα ζητούμενα του έργου προτρέποντας τους μουσικούς του να φέρουν στην επιφάνεια πότε τα τραγικά συναισθήματα και την αίσθηση απόγνωσης και πότε τον νοσταλγικό, ρομαντικό και λυρικό χαρακτήρα του έργου. Οι ποικίλου αποχρώσεων αντιθέσεις διαθέσεων, που κατακλύζουν την υπέροχη παρτιτούρα, τονίστηκαν με ευστοχία και σκέψη (λ.χ. τα ειρωνικού-σαρκαστικού χαρακτήρα trio στο Scherzo).
Ο ήχος της μεγάλης ιταλικής ορχήστρας, που αριθμούσε πάνω από εκατό μέλη, εντυπωσίασε με την ομοιογένεια και εξαιρετική ποιότητά του. Ειδικότερα, ο ήχος των εγχόρδων ήταν γεμάτος και πολύ εκφραστικός (έξοχος κρίθηκε στο ραψωδικού χαρακτήρα αργό μέρος της Συμφωνίας, Andante), και ισορροπήθηκε άριστα με εκείνον των πνευστών και των κρουστών. Κάποιες σύντομης διάρκειας τονικές αστοχίες των χάλκινων πνευστών, που μάλλον θα οφείλονταν στις συνθήκες του ανοιχτού χώρου, δεν ενόχλησαν.
Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Bychkov επέλεξε να τοποθετήσει το Scherzo στη θέση του δεύτερου μέρους της Συμφωνίας και να τοποθετήσει το αργό μέρος, Andante moderato, στη θέση του τρίτου μέρους (σύμφωνα με την κριτική έκδοση του έργου): σημειώνουμε ότι ο ίδιος ο συνθέτης είχε αρχικά τοποθετήσει το Scherzo πριν από το Andante moderato, αλλά στην πορεία άλλαξε τη σειρά των μερών και σύγχρονοι μελετητές πιστεύουν ότι αυτή η τελευταία επιλογή είναι και η πιο εύστοχη (σε κάθε περίπτωση, ο εκάστοτε αρχιμουσικός είναι ελεύθερος να αποφασίσει για τον εαυτό του). Θα προσθέσουμε ακόμα ότι ο Bychkov -ακολουθώντας αυτή τη φορά την αναθεωρημένη από τον συνθέτη εκδοχή του έργου-αφαίρεσε από το τελευταίο μέρος, Finale, το τελικό χτύπημα του σφυριού, που ολοκληρώνει, σύμφωνα με τη σύζυγο του συνθέτη, Alma, τα τρία χτυπήματα της μοίρας που έμελε να συνθλίψουν τον μουσουργό μετά τη σύνθεση του έργου (θυμίζουμε ότι τα τρία χτυπήματα ήταν: ο θάνατος της κόρης του Maria Anna, η διάγνωση σοβαρού καρδιακού προβλήματος, που έμελλε να του στοιχίσει τη ζωή το 1911, και το γεγονός ότι αναγκάστηκε να παραιτηθεί από τη θέση του Διευθυντού της όπερας της Βιέννης). Σε αυτό ακριβώς το μέρος, που διαρκεί περίπου μισή ώρα, μαέστρος και ορχήστρα πέτυχαν να κρατήσουν την ένταση, να κλιμακώσουν τα μουσικά νοήματα και να ολοκληρώσουν με επιτυχία την τεράστια συμφωνική όσο και (παν) ανθρώπινη διαδρομή που καταγράφει ο μοναδικός Gustav Mahler.